Atropin, Zehirlenmeler, Sempatik ve Parasempatik Sistem

Atropin, basit ve ucuz bir ilaç fakat acil servislerin ve veteriner kliniklerinin olmazsa olmaz listelerinde. Semptomatik bradikardide, organik fosfatlı insektisit zehirlenmesinde, mantar zehirlenmesinde, ishalde ve hatta kimyasal bir silah olan sarin gazında antidot olarak kullanılır. Eczanelerde de bulundurulması zorunlu ilaç fakat çoğunda bulamazsınız. Satmadığı, kar bırakmadığı için sadece denetimlerde ortaya çıkarlar, daha sonra kaybolurlar.

Biraz tarihinden bahsetmek istiyorum çünkü bu ilacın tarihi milattan öncesine dayanıyor. Güzel avrat otu (Bella Donna) ismini kadınların gözlerine damlattığında pupillerde mydriasis yapması, teni sıcak hale getirmesinden alıyor. Pupillerin büyümesi heyecanlandığımızda da oluşan bir tepkidir ve erkekler üzerinde yapılan bir araştırmaya göre pupil boyutu büyük ve normal kadın fotoğrafları gösterildiğinde, pupil boyutu büyük olanların daha çekici olduğu sonucuna varılmıştır. Ee, karşıdakinden bize ne diyecekseniz, topluma uyum sağlayabilmemize büyük katkısı olan ayna nöronlar evrimsel sürecimizde önemli bir yer kaplar. Onlar olmasaydı bu kadar sosyal canlılar olamazdık/olmazdık. Burda da ayna nöronlar sizin aynı hisse kapılmanıza neden olacaktır. Tıpkı bulaşıcı esneme gibi.

Atropin parasempatik sisteme karşı çalışır. Konuya girmeden önce sempatik ve parasempatik sistemin ayrımını nasıl akılda tutacağınızdan bahsedeyim.

Diyelimki çok güzel biri gördünüz, SEMPATİ duydunuz, aşık oldunuz. Nedir aşkın semptomları?

Daha net görmek için göz bebeklerin açılır (pupilla dilatasyonu)
Kalbiniz hızla çarpar (taşikardi)
Küt küt vurur (kasılma gücü)
Kalbin hızla çarptığı için koroner damarların da genişler (besler kalbi)
İştahın kaçar (sindirim sistemi yavaşlar, motilite azalır)
Nefes alış hızı artar, hızlanır (taşipne, bronşiyal dilatasyon)
Ağzınız kurur (seröz salgı akışkandır, müköze döner. Ayrıca akış hızı ile içeriği orantılıdır)
Terlersiniz,
Tüylerin diken diken olur (piloerektör kaslar)
Cinsellik biraz kaybolur başlarda (cinsel organda vazokontraksiyon)

Bu kadar bilgi verdikten sonra kullanım alanlarına geçmek istiyorum ve ilk olarak güzel avrat otuna yakışacak olan gözlerden başlayalım.

Gözlerde sikloplejik etki yapar ve akomodasyon refleksini bozar. Mydriyazisi de sağladığından retinada oluşacak lezyonları gözlemek için (örneğin FİP‘de retinal lezyonlar önemlidir) kullanılabilir fakat etkisi 7-14 gün sürecektir. Bu da dostumuzun 7-14 gün arasında yakını görememesi ve ışıktan çok etkilenmesi (hipermetrop, fotofobi) demektir. Tanısal kullanımda yerini çok daha kısa etkili olan tropikamide bırakmıştır.

Kalpte ise etkisini atımları hızlandırarak gösterir. Fakat kardiyak arrestte kullanımı etkisiz bulunmuştur, arrest durumunda öncelikli olarak Adrenalin kullanılır. Adrenaline girmişken, filmlerde kocaman enjektör ile kalbe adrenalin saplandığını görmüşsünüzdür. Fakat günümüzde 1mg/1ml adrenalin solüstonu 10ml fizyolojik su ile sulandırılıp intravenöz verilmekte. (insanlardaki doz) Vital organlara delik açmak pek hoş karşılanmaz.

Ruminantlarda görülen hoflund sendromunda da yalancı bradikardi ile gerçek bradikardiyi ayırt etmekte kullanılır. Atropin verildiğinde kalp atım sayısında %16 veya daha fazla artış olduğunda bradikardinin vagal kökenli olduğu anlaşılır.

ikinci ve üçüncü derece kalp bloklarında da kullanılır.

Sekresyonları azaltması da bir diğer özelliğidir. Özellikle anestezide ve narkotik analjezide hipersekresyona yol açacak ilaçlarda premedikasyon olarak kullanılır. İshallerin nedeni arasında bağırsakta sekresyon artışı da vardır, bu yüzden ishallerin bazılarına da etki eder. Morfin preparatlarının çoğunun içerisinde ek olarak atropin de bulunur.

Zehirlenmelerde, özellikle organofosfat ve sarin gazında asetilkolinin etkinliğini muskarinik reseptörler üzerinde azalttığı için kullanılır. Aslında direkt bir antidot değildir. Bu tip zehirlenmelerde tek bir doz söylemek kesinlikle doğru olmaz. Taşikardi oluşana hatta taşikardi oluşsa sekresyonlar azalana kadar devam edilmelidir. Bunun yanında titreme vb. durumlarda barbitüratların veya benzodiazepinlerin de tedaviye eklenmesi gerekir.

Dozaj (Parasempatolitik amaçla)

Hayvan Türü	Doz	Uygulama Yolu
At, Sığır	0,03-0,06 mg/kg	SC
Buzağı, Dana, Tay	0,03-0,06 mg/kg	SC
Koyun, Keçi	0,08-0,16 mg/kg	SC
Kuzu, Oğlak	0.03-0.05 mg/kg	SC
Kedi, Köpek	0.03-0.05 mg/kg	SC

Dozaj (Antidot olarak)

Hayvan Türü	Doz	Uygulama Yolu
At, Sığır	0,04-0,08 mg/kg	Ofi, karbamat: Yavaş IV, Diğer:SC
Buzağı, Dana, Tay	0,06-0,12 mg/kg	Ofi, karbamat: Yavaş IV, Diğer:SC
Koyun, Keçi	0,1-0,2 mg/kg	Ofi, karbamat: Yavaş IV, Diğer:SC
Köpek	0,08-0,1 mg/kg	Ofi, karbamat: Yavaş IV, Diğer:SC
Kedi	0,15-0,25 mg/kg	Ofi, karbamat: Yavaş IV, Diğer:SC

Antidot olarak, doz tekrarı zehirlenme belirtilerinin gerilemesine ve atropinizasyon belirtilerinin başlamasına kadar kullanılır.

Aşırı doz ve yan etkiler

İlacın nerelerde ne amaçla kullanıldığını söyledikten sonra aslında aşırı dozda neler olacağını kestirmek zor değil; Taşikardi, fibrilasyon, fotofobi, pupillerde dilatasyon, konfüzyon, konstipasyon ve eksitasyon. Fotoğrafta da görüldüğü gibi atropin “sülfat”, yani anaflaksi riski var. Antidotun antidotu da oluyor, örneğin atropin toksikasyonlarında fizostigmin kullanılabilir. Burada yanlış anlaşılma olmasın, atropine bağlı anaflakside, bildiğimiz anaflaksi tedavisi uygulanır. Antihistaminik, kortikosteroid, adrenalin gibi.

Bu yazı veteriner fakültesi öğrencilerine ve sağlık profesyonellerine bilgi vermek amacı ile yazılmıştır. Yetkinizin olmadığı canlılara vereceğiniz zararlar cezai yaptırıma tabidir. Dozaj genel olarak verilmiştir, hastalık-doz ayarlamasını hastayı muayene eden hekim yapar.

Kaynaklar:
Geviş getiren hayvanların iç hastalıkları, Prof. Dr. Yusuf GÜL, Medipres
https://www.petplace.com/article/drug-library/drug-library/library/atropine-for-dogs-and-cats/
Rang, Dale, Ritter and More: Pharmacology, p. 139. Elsevier 2003.
http://www.intox.org
https://dailymed.nlm.nih.gov/dailymed/drugInfo.cfm?setid=408c06b2-4f96-4ea2-9d33-2b148fd01884